PAYLAŞ

Rus Avangardı | Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek | Yazan Ayca Güney

6 yıl önce

Paylaş:

Rus avangardı akımının Türkiye’deki en kapsamlı sergisi olan, “Rus Avangardı. Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek” sergisi Sabancı Holding’in katkılarıyla Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi’nde gerçekleşiyor.

Sakıp Sabancı Müzesi Müdürü Dr. Nazan Ölçer ile Selanik Devlet Çağdaş Sanat Müzesi - Costakis Koleksiyonu Müdürü Dr. Maria Tsantsanoglou’nun eş küratörlüğünde gerçekleştirilen sergi, Costakis Koleksiyonu’nun yanı sıra Moskova’daki Tüm-Rusya Dekoratif Sanatlar Müzesi ve Multimedya Sanat Müzesi ile Avrupa’nın önde gelen özel koleksiyonlarından seçilen 513 eserle, Türkiye’de ilk defa bir arada sunulan Rus Avangardı’nın sanat tarihindeki zengin yerine ışık tutuyor.

Kazimir Malevich (1879–1935) Kadın Portresi, 1910-1911 civarı Mukavva üstüne guvaş
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu 140.78-46

“Rus Avangardı. Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek” sergisi, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşanan dramatik değişikliklerin ve radikal yeniliklerin zemin sağladığı entelektüel ve artistik gelişmelerin, sadece Rus sanatsal kültüründe değil, dünya sanat tarihindeki etkilerine de ayna tutan bir sergileme anlayışıyla kurgulandı. Sergi, 1900’lerin başından itibaren hayatı dönüştürecek bir güç olarak sanatı öne süren Rus avangard sanatçılarının bu dönemde gerçekleştirdiği çığır açıcı işlerinin yanı sıra 1917 Ekim Devrimi’nin sağladığı yenilikçi atmosferde, yeni rejimin de desteğiyle hayata geçirdikleri toplumsal tasarılarını ve heyecanla düşledikleri geleceğin geniş sınırlarını gözler önüne seriyor. 20. yüzyılın başında yaşanan teknolojik gelişme ve sanayileşmenin heyecanıyla yüzünü bilime dönen ve dünyanın da sınırlarını aşarak düşlerini uzaya taşıyan avangard sanatçıların ilerlemeye duydukları inanç, bu sergide yer alan eserlerinden canlılıkla yansıyor.

Ivan Kliun (1873-1943) Sanatçının Eşinin Portresi,
1910 Kâğıt üstüne suluboya, guvaş ve kurşunkalem
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu C549-15

Dünyanın en önemli Rus Avangardı koleksiyonlarından ve arşivlerinden biri olan, Selanik Çağdaş Sanat Müzesi - George Costakis Koleksiyonu, “Rus Avangardı. Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek” sergisinin de temelini oluşturuyor. George Costakis’in büyük bir tutkuyla bir araya getirdiği ve Rus Avangardı eserlerinin gelecek nesillere aktarılmasını sağlayan Costakis Koleksiyonu’ndan sergiye dahil edilen sanatçılar arasında, sanat tarihinin ikonik eserlerinden Siyah Kare’nin yaratıcısı Kazimir Malevich, sanatla üretim arasındaki sınırları belirsizleştirerek sanatsal kuramda yeni bir dönemin öncüsü olan Vladimir Tatlin, fotoğraf, resim, heykel ve grafik sanatının cesur öncüsü Alexander Rodchenko dahil olmak üzere Rus Avangardı’nın birçok önemli ismi bulunuyor. Yine Costakis Koleksiyonu’ndan, dönemin kadın sanatçı yoğunluğunu temsil eden isimler arasında, metinle resim arasındaki etkileşimi temel alan Olga Rozanova, tasarladığı oyun dekorlarıyla tiyatro dilinin dönüşümüne katkıda bulunan Lyubov Popova ve yüzünü Rus halk sanatına dönerek Rus Avangardı’nda belirleyici bir rol üstlenen Natalia Goncharova da sergide eserleriyle yer alıyor. “Rus Avangardı. Sanat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek”, 20. yüzyıl sanat tarihinin dönüm noktalarından biri olan bu dönemin tüm büyük isimlerinin eserlerini Türkiye’de ilk kez bir araya getiriyor.

Lyubov Popova (1889–1924) Oto-Portre, taslak, 1912 Kâğıt üstüne çini mürekkebi
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu C54 önyüz/arka-649

Nadezhda Udaltsova (1886–1961) Keman, 1915 Tuval üstüne yağlıboya
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu 282.78-91

GEORGE COSTAKIS VE COSTAKIS KOLEKSİYONU

George Costakis 1913’de Moskova’da doğdu. İyon Adaları’ndan Zakintos’tan gelip ailesiyle Rus başkentine yerleşen bir tüccarın oğlu olan George Costakis yaşamının büyük kısmını Moskova’da geçirdi ve 1940’a kadar Yunan Büyükelçiliği’nde şoför olarak çalıştı. Savaş yüzünden büyükelçilik mecburen kapatılınca Costakis, Kanada Büyükelçiliği’nde iş buldu. Teknik elemanların şefiydi. Büyük sıkıntı yaşanan, insanların ellerinde kalmış her şeyi satmak zorunda kalındığı yıllarda Costakis’in, görevlerinin arasında antika ve sanat eseri arayan yabancı diplomatlara eşlik etmek de vardı. Costakis’in deyişi ile bir kilogram patatese bir Chagall eserinin alındığı yıllardı.

Costakis özel bir sanat eğitimi görmemişti, modern sanatla herhangi bir bağı da yoktu ama az rastlanan bir estetik sezgiyle donatılmıştı. Elindeki sınırlı imkânla Flaman ve Hollandalı sanatçıların eserlerini, 18’inci ve 19’uncu yüzyıldan Rus gümüş ve porselen parçalarını, Rus halk oyuncaklarını ve dini ikonaları toplamaya başladı.

1946’da Rus avangardı yasaklanmış ve ortadan kaldırılmış durumdayken tesadüfen Olga Rozanova’nın bir resmini gören Costakis çok etkilendi ve böylece 20. yüzyıl başlarının Rus deneysel sanatı ilgisini çekmeye başladı. George Costakis Tatlin, Rodchenko, Stepanova, Chagall, Goncharova, Larionov, Kudriashοv gibi sanatçıların aileleri, yakın dostları, tanıdıkları ya da hâlâ hayatta iseler kendileriyle ilişkiler kurdu. En az otuz yıl boyunca sistemli biçimde Rus avangardının eserlerini toplayarak 20. yüzyıl Avrupa sanatının bu çok önemli parçasını yok olmaktan ve unutulmaktan kurtarıp eşsiz bir koleksiyon ortaya çıkardı.

Kazimir Malevich (1879–1935) Kırmızı Kare, tarihsiz Kâğıt üstüne guvaş
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu C755-242

SSCB lideri Nikita Khrushchev dönemini takip eden 1960’larda ve 1970’lerde George Costakis’in Moskova’daki küçük apartmanı, Costakis’in küçük küçük biriktirdiği yasaklı avangard eserlerin ve modern sanatın yabancı misafirlerce görülebileceği gayriresmi bir müze işlevi görüyordu. Entelektüeller ve sanatçılar Vernadskii Bulvarı’nda bulunan, her gün genç ressamların ve öğrencilerin, yabancı diplomatların ve politikacıların, ünlü sanatçıların, yazarların ve müzisyenlerin uğrak yeri olan meşhur apartmanı hâlâ hatırlarlar. Ünlü ziyaretçileri arasında Marc Chagall, Henri Cartier-Bresson, Andrzej Wajda, Maia Plisetskaia, Malevich’in kızı Una, Kandinsky’nin karısı Nina, Edward Kennedy, genç David Rockefeller, Rus sanatçılar Anatolii Zverev, Vladimir Yakovlev, Francisco Infante, Oleg Vassiliev, Lev Kropivnitskii, Dmitrii Plavinskii, Igor Makarevich, Igor Vulokh, Aleksandr Kharitonov, Leonid Lamm bulunuyordu. Bunlar ve daha birçok sanatçı yalnızca sanat koleksiyoncusu değil, aynı zamanda dost ve güvenilir bir destekçi olan bu adama saygılarını göstermek için çizimler yaptılar, özgün eserler ürettiler.

Ivan Kliun (1873-1943) Suprematist Kompozisyon, 1917 Kâğıt üstüne çini mürekkebi ve suluboya
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu 75.78-204

Costakis 1977’de koleksiyonunun hatırı sayılır bir kısmını Devlet Tretyakov Galerisi’ne bağışlayarak Moskova’yı terk etti. Kalanını yanında götürme izni alarak bir yıl Roma’da kaldıktan sonra Yunanistan’a yerleşti. Koleksiyonun onunla birlikte giden kısmı son derece hareketli bir hayat yaşamaya başladı. 1977’de koleksiyonundan bir seçme yapılarak Düsseldorf’taki Kunstmuseum’da sergilendi ve elindeki parçalardan birçoğu 1979-1980 yıllarında Paris’te, Pompidou Merkezi’nde açılan efsanevi “Moskova-Paris” sergisine katıldı. 1981’de New York’taki Guggenheim Müzesi’nde yapılan büyük ilgi gören sergiden sonra koleksiyon çok tanındı ve burada küratörler Angelica Zander Rudenstein ve Margit Rowell denetiminde ilk kez belgelenmiş ve restore edilmiş oldu. O günden beri de, avangard sanat söz konusu olunca, mutlaka başvurulan bir koleksiyon haline geldi.

Lyubov Popova (1889–1924) Uzamsal Güç Konstrüksiyonu, 1921 
Kontrplak üstüne talaş ve yağlıboya 
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi  Costakis Koleksiyonu  175.78-9

Costakis Koleksiyonu Yunanistan’da ilk kez 1995’de Atina’daki Ulusal Galeri’de gösterildi. Küratörlüğünü Dr. Anna Kafetsi’nin yaptığı bu sergi çok önemliydi çünkü Costakis’in Rusya’yı terk ettiği 1977’den beri koleksiyonun birbirinden ayrı olan iki parçası bir araya geliyor, bir bütün olarak teşhir ediliyordu. Costakis, koleksiyonundaki eserlerin Yunanistan’da sergilenmesini çok istiyordu ama maalesef Ulusal Galeri’deki bu sergiyi görecek kadar yaşayamadı. 1990’da Atina’da öldü.

1998’de Yunan Kültür Bakanlığı koleksiyoncunun Yunanistan’a yerleşmek üzere SSCB’den ayrılırken 1977’de Sovyet yetkililerinin izniyle yanına aldığı Costakis Koleksiyonu’nun bir kısmını satın almak için müzakerelere başlamak üzere cesur bir karar verdi. 31 Mart 2000 tarihinde Costakis Koleksiyonu’nun 1277 parçası nihayet Yunan devleti tarafından satın alınarak Selanik kentinde, 19. yüzyıldan kalma bir Katolik manastırının yenilenmiş hali olan Moni Lazariston’daki Devlet Çağdaş Sanat Müzesi’ne verildi. Buna ilave olarak, koleksiyoncunun kızı Aliki Costaki’nin kararlı ve sürekli desteği sayesinde, zengin ve ilginç bir arşiv de Costakis Ailesi tarafından müzeye bağışlandı.

Vasily Kandinsky (1866–1944) Fincan ve Tabağı
(Devlet Porselen Fabrikası, Petrograd), 1921 Boyalı porselen
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu 1268

Vasily Kandinsky (1866–1944) Fincan ve Tabağı
(Devlet Porselen Fabrikası, Petrograd), 1921 Boyalı porselen
Devlet Çağdaş Sanat Müzesi Costakis Koleksiyonu 1268

Yeni sanatın ve toplumun nasıl bir yapıya sahip olması gerektiğine yönelik araştırmalarında Rus halk sanatına da bakan Rus Avangardı’nın bu yöneliminin yansıdığı uygulamalı sanat eserleri, Moskova’da bulunan Tüm-Rusya Dekoratif Sanatlar Müzesi’nden ödünç alınan, her alandan tasarım örneklerinin yer aldığı seçki, hem Rus Avangardı’nın hayatı yeniden düzenlemeye yönelik idealinin kapsamını hem de halk sanatıyla ilişkisinin tarihini gözler önüne seren bir niteliğe sahip.

Rus Avangardı’nın büyük ismi Alexander Rodchenko’nun fotoğraf arşivine de sahip olan Moskova Multimedya Sanat Müzesi’nin belgesel nitelikteki geniş fotoğraf seçkisi, hem Rus Avangardı’nın yeni teknolojiye uyumunu yansıtıyor hem de bu sanatçıların özel dünyasına pencere açıyor. Rus Avangardı’nın dönemin kültürel atmosferinde yol açtığı dönüştürücü etki, sergide eserlerin yanı sıra görkemli konstrüksiyonlarla ve yeniden canlandırmalarla yansıtılıyor. Vladimir Tatlin’in tasarladığı hava aracı Letatlinkontrüksiyonunun modeli, Rus Avangard sanatçılarının hayatı dönüştürme hayallerinin kapsamına işaret ediyor. Modern tiyatronun temellerinin atıldığı ve birçok sanat tarihçisinin Rus Avangardı’nın keşfedildiği yer olarak işaret ettiği Rus Avangardı tiyatro sahnesi de, yeniden üretimler yoluyla Sakıp Sabancı Müzesi’nde tüm ihtişamıyla hayat buluyor.

SELANİK DEVLET ÇAĞDAŞ SANAT MÜZESİ

1997’de kurulan Devlet Çağdaş Sanat Müzesi (SMCA) Selanik’in Stavroupoli bölgesinde 19. yüzyıldan kalma çok eski bir Katolik manastırı olan Moni Lazariston’da bulunur. Birkaç kültür kurumuna ev sahipliği yapan Moni Lazariston “Selanik- 1997 Avrupa Kültür Başkenti” çerçevesinde 1997’de restore edilmiştir. Binaların batı kanadında çağdaş bir müzenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere yapılan değişiklerin ardından müze 2000 yılında buraya yerleşmiştir. 2002’de SMCA Selanik Limanındaki Antrepo B1’i satın alınca gereken düzenlemeler yapıldıktan sonra modern bir sergi alanına dönüştürülen bu mekân müzenin daimi sergilerine olduğu kadar SMCA’nın bağımsız bir kolu olan Selanik Çağdaş Sanat Merkezi’nin sergilerine de ev sahipliği yapmaya başlamıştır.

Müzenin koleksiyonlarının ve sergilerinin temelini oluşturan ünlü Costakis Koleksiyonu Rus Avangardının önde gelen sanatçılarına ait 1277 parça sanat eserinden (resimler, desenler, çizimler, porselenler, vb.) oluşur. Koleksiyoncunun ailesiyle yapılan bir dizi müzakereden sonra bu koleksiyon 2000 yılında devlet tarafından satın alındı; 2008’de ise Costakis Ailesi 800 parçadan fazla belge bulunan bir arşivi müzeye bağışladı.

SMCA faaliyetleri arasında seçkin sergiler düzenlemek, diğer Yunan müzeleriyle ve yurt dışındaki müzelerle iş birliği yapmak, özgün kataloglar yayınlamak ve uluslararası çok disiplinli konferanslar düzenlemek bulunur. Ayrıca SMCA açılışından bu yana eğitimdeki rolüne özellikle odaklanmıştır. Müzenin eğitim kadrosunun tasarladığı iyi organize edilmiş eğitim programları müzenin güncel eğitim uygulamalarını izler ve öğrencileri modern ve çağdaş sanatla buluşturmayı hedefler.

Yeni bir aşamaya yönelmiş olan SMCA, bütün faal müzelerin yapması gerektiği gibi, sanatın, diyaloğun ve görüşlerin birçok kullanıcıyı birbiriyle ilişkilendirdiği bir kültürel iletişim ağı içinde yeni hedefler belirliyor. Ana hedef SMCA’yı çoğulcu, radikal ve yeniliğe açık bir kültürel kurum olarak öne çıkarmaktır; bu da daimi olan Costakis Koleksiyonu’nu yönetme ve sergilemenin yanı sıra çağdaş Yunan eserlerini, coğrafi ya da toplumsal sınır tanımaksızın sergilemeyi programına almakla olacaktır. SMCA yakında Makedonya Çağdaş Sanat Müzesiyle birleşerek Selanik’te Çağdaş Sanat Müzeleri Metropoliten Örgütünü (MOMUS) oluşturacaktır.

TÜM-RUSYA DEKORATİF SANATLAR MÜZESİ

Tüm-Rusya Dekoratif Sanatlar Müzesi dikkate değer bir koleksiyonu, geniş bir yelpazeye yayılan sergileri, eğitim ve araştırma etkinlikleri bulunan benzersiz bir kurumdur. Müze Rusya’nın halk sanatını, el sanatlarını ve uygulamalı sanatlarını temsil eden 250 000’in üstünde parçayı barındırır. Ülkedeki bu türde tek müzedir.

Müzenin kaynakları adını Seygey Morozov’dan alan Halk Sanatları Müzesi, daha sonra Moskova El Sanatları Müzesi ve Sanatsal Endüstri Araştırma Enstitüsü olmuştur; bunlar geleneksel motifleri korumak, 1910’larla 1930’lar arasındaki devrim yıllarında üretim yapan el sanatlarını ve uygulamalı sanatları yeni eğilimlerle tanıştırmak konusunda hayati önem taşıyan kurumlar olmuştur.

Nikolai Bordukov Dekoratif tabak, 1930’lar Porselen, sırüstü baskı, sırüstü boya, yaldız
Tüm-Rusya Dekoratif Sanatlar Müzesi ВМДПНИ КП-529/1

Halen taşıdığı adıyla Tüm-Rusya Dekoratif Sanatlar Müzesi 1981’de kurulmuş, iddialı gelişme programı ve geniş çaplı uluslararası etkinlikleriyle Rusya’daki en dinamik sanat müzelerinden biri haline gelmiştir. 2017’de bu müze “Rus Stili” üzerine yeni bir daimi sergi ile ulusal eğilimlerin araştırılması ve geliştirilmesi için ve sanatçılarla küratörlerin buluşma noktası olarak yeni bir Moda ve Tasarım Merkezi açmıştır.

Müzenin misyonu Rus uygulamalı ve halk sanatlarını yurt içinde ve yurt dışında tüm yönleriyle araştırmak ve tanıtmaktır.

Tiyatro Sahnesi Yüce Gönüllü Aldatılan Koca, 1922 Yönetmen: Vsevolod Meyerhold
Sahne Tasarımı / Kostümler: Lyubov Popova

GRAD LONDRA

2013’te Londra Fitzrovia’da açılmasından itibaren bir sanat merkezi, platform ve yüzden fazla başarılı projenin araştırmasının, küratörlüğünün, komisyonlarının ve üretiminin üstlenildiği bir forum işlevi gören GRAD, tarihsel sergileri ve güncel sanat projeleriyle tanınmaktadır. GRAD yeni medya ve teknolojilere odaklanarak yerleşik kültürel yargılardan uzak, deneysel ve interdisipliner bir tutumla farklı kıtalardan ve kültürlerden sanatçılar, topluluklar ve bireyler arası bağlar kurar, entelektüel bir araştırma alanı açmayı amaçlar. Grad ekibi Londra ve Moskova’da faaliyet göstermekte, ancak uluslararası ölçekte çalışmakta ve düşünmektedir.

Rus avangard sanatını kapsamlı bir seçkiyle ziyaretçileriyle buluşturan sergi, 1 Nisan 2019’a kadar Sakıp Sabancı Müzesi’nde izlenebilir.